Rzeczowniki

    Miasta powołują do istnienia: odważne myśli oraz nieprzebrane zasoby dostępnej materii. Jakieś kłody, bale, kamienie, okrawki skał, wapno, piasek, inne drobiazgi, drobiny, odrobiny. Tworzywem miast stał się cierpliwie oczekujący zasób. Nie stworzysz miasta z niczego; owszem – położenie terenu, na którym ma powstać, uchodzi za więcej niż istotne. Dyrygenci planowania przestrzennego nader często wspominają śmiałe wycieczki tyczone szlakiem niedawnego bezkresu, otwartego na przestrzał horyzontu. Tymczasem ludzie mniej świata ciekawi budują z tego, co znajdą na podorędziu, co im wpadnie w ręce. Współrzędne geograficzne nowożytnych miast wywoływały je w rejonach oferujących obfitość bezcennych zasobów. Przeglądam dzieje rodzinnego miasta - o wiek raptem starszego ode mnie – i odczytuję w nich pierwotną intencję śmiałych, krewkich, zawziętych, zdeterminowanych rajców; przyglądam się wirtualnym pustym cokołom, na których stać powinny spiżowe podobizny sylwetek godnych upamiętnienia; oglądam domniemane miejsca wiecznego spoczynku i konstatuję z przykrością, że liczne pokolenia zstępnych przenigdy nie miały i długo mieć nie będą dla nich choć grama litości, tym bardziej poważania i należnej czci. Na kościach ojców założycieli zdeponowanych w punkcie Oczekiwania, wzniesiono ekstatyczny gmach Biblioteki Śląskiej. To jeden z typowych paradoksów albo (wyzłośliwiając) paroksyzmów mojego miasta. Dzieje tej przestrzeni oddaje najpełniej związek wyrazowy: terra incognita. Kiedy, pytam bez nadziei uzyskania odpowiedzi, dokona się tutaj cud odwrócenia tendencji? Kiedy czymś powszechnym stanie się wiedza o tym: kto, z czego i za czyje pieniądze kroił, dobywał, przewoził, nasadzał; kto budował, tynkował, kto wstawiał drzwi, okna, kto przykręcał rynny, osadzał parapety... Póki ma trwać powszechna niepamięć spraw? Niepamięć, której rozsadnikiem mogła być bezprzykładna klątwa wywłaszczonych, miejscowych farmerów skazanych w epoce gwałtownej industrii na przykre sąsiedztwo aligatorów technokracji. Taka była cena: wysoka, wymierna, horrendalna za wprowadzenie miasta jednocześnie do kilku wsi – ugruntowana powszechna niepamięć i mimo czynionych raz za razem zabiegów zasadnicza ich nieobecność w pieśniach kołowrotków, nuconych przy darciu pierza, podczas przeprawy promowej albo podczas antraktu  rozsadzającego występy najętych muzykantów. Ciekawe czy i jak dalece mam rację; od dawna żywię przekonanie, że tylko być może. 

Tak, ale miałem o czymś innym i na inny temat. Statkiem pijanym miota wielkomiejska bryza. Miałem, chciałem o rzeczownikach. To jedyny punkt wspólny, jedyna cecha zdolna ogarnąć przytoczone niżej zbiegowisko wyrazów. Jak miasta powstają z materii początkowo izolowanej, tak tworzywem wypracowań (maturalnych i innych) są słowa. Ich pojawienie się w tym zestawieniu to zasługa swobodnego kojarzenia. Odwiedzasz las - zastajesz drzewa, krzewy, porosty i skrawki obecnego nad nimi nieba. To samo spotkasz w lesie widzialnych - wszystko na to wskazuje  - rzeczowników. Gdy zobaczysz, przyjrzysz się im, gdy przyjmiesz do wiadomości, że istnieją, oznaczać to będzie, że już masz z czego budować, z czego wznosić, kształtować; że już masz co polerować, naznaczając mocą sensy własnych wypowiedzi. Posyłam cię w ten rozdygotany nieporządkiem tłum niczym owcę między watahę, żebyś z wymownej, bezcennej materii uczynił zawczasu substancję do uporządkowania. 

      Gdy piszesz wypracowanie (maturalne czy inne) pamiętaj, że nadrzędnym impulsem twórczym jest myśl - przejaw nagłego zrozumienia, które zaistnieć też może poza słowami. Ta myśl jednak ma naturę delikatną, co najmniej wstydliwą, nie powinna zatem, nie może przejawiać się zbyt długo bez kostiumu. Słownictwo (rzeczowe i inne) wyznacza obszar części wspólnej, czyli w równym stopniu należącej do autora i czytelnika.

Surowemu składowisku wyrazów - rzeczowników nadaj cechy zgromadzenia, przekształć w organizm, z którego wyłoni się solidny amfiteatr ze słów: konstrukcja o strukturze otwartej i przewiewnej. Po znaczenie niektórych wyrazów będziesz się musiał udać do słownika (drukowanego lub zawieszonego w sieci). Samo czerpanie ze źródła powinno przywołać klimat fascynującej przygody.     

A oto zbiór rzeczowników, przy pomocy których napiszesz wartościową rozprawkę maturalną, esej literacki, frapujące wspomnienie, list prywatny i handlowy, udane przemówienie, mowę powitalną, pożegnalną, okolicznościową, nauczającą, apologetyczną, integracyjną, felieton. Przedstawiony zasób nie jest ani kompletny, ani wystarczający. Mam nadzieję, że ani w jednym, ani w drugim epitecie nie dostrzeżesz wady; że ani jednego, ani drugiego nie potraktujesz jak jedynej zalety. Niech więc ogary przebudzonej ciekawości pójdą wreszcie w las. Będzie to przeprawa konstruktywna i fascynująca.        

autor, twórca, dzieło, arcydzieło, dylogia, trylogia, akt, scena, narracja, narrator, postać, bohater, osoba, persona, antagonista, protagonista, garnitur, sekwencja, rozdział, akapit, koncept, epoka, prąd, impuls, wniosek, przesłanie, aforyzm, maksyma, idea, światopogląd, kontekst, pióro, natchnienie, impuls, transformacja, pojemność, wartość, wartościowość, aksjologia, ontologia, byt, zmysł, recepcja, tradycja, nawiązanie, poeta, grupa, manifest, konflikt, podpowiedź, alegoria, metafora, synekdocha, litota, animizacja, antropomorficzność, tekst, powieść, nowela, opowiadanie, anegdota, wiersz, wers, wersyfikacja, akcent, średniówka, zwrotka, strofa, refren, struktura, przypowieść, szkatuła, parabola, awantura, motyw, sprężyna, esej, felieton, harmonia, wątpliwość, honor, utopia, nowomowa, język, brzmienie, konserwatyzm, zachowawczość, dykcja, nurt, humanizm, reforma, reformacja, reformata, fermata, onomatopeja, test, artykuł, podbródek, podnośnik, książka publikacja, czasopismo, periodyk, periodyzacja, charakter, zdrobnienie, zgrubienie, nacechowanie, kazanie, homilia, apel, nauczanie, koncepcja, laureat, nuworysz, senior, epigon, grafoman, awans, licencja, księga, rozkład, układ, wypracowanie, myśl, aspekt, strona, funkcja, epizod, epilog, epos, epopeja, ekstremum, ekstremista, wandalizm, autorytaryzm, uniwersalizm, epoka, eon, wariant, wątek, motyw, topos, mit, archetyp, model, różnica, kontrast, jasność, wielość, konwencja, sonet, poemat, utwór, komponent, twierdzenie, teza, hipoteza, antyteza, antynomia, synonim, synonimia, ognisko, konspekt, homo viator, angelizacja, pozytywizm, modernizm, klasycyzm, sentymentalizm, awangarda, futuryzm, futurysta, ekspresja, impresja, kompozycja, ważność, konkret, fatalizm, neutralność, ekstremum, ekstremalność, romantyzm, renesans, odrodzenie, średniowiecze, barok, ogród, wirydarz, kostium, rola, infekcja, nauczanie, dydaktyka, wychowanie, zabawa, zbiegowisko, bałagan, chaos, wiara, nadzieja, miłość, konfesja, konsolacja, konsekwencja, prostota, odbiorca, słuchacz, czytelnik, słuchowisko, metafizyka, mistyka, biblioteka, mikropowieść, subtelność, wrażliwość, smutek, depresja, roztargnienie, rustykalność, lojalność, konsekwencja, panika, psychika, psycholog, epistemologia, logika, błąd, przesada, debiutant, logos, słownictwo, leksyka, leksykografia, grafik, plan, oksymoron, naród, społeczeństwo, szkoła, urodzaj, kryzys, inflacja, ornament, denominacja, dekonstrukcja, presja, mentalność, projekt, promesa, anachronizm, odblask, różnica, piśmiennictwo, plotka, posag, posąg, łata, łatka, maska, brzask, widok, pejzaż, plener, spacer, taniec, egocentryzm, egoizm, zakłamanie, hipochondria, apetyt, egotyzm, egzorcyzm, czuwanie, wstawiennictwo, pozwolenie, pozowanie, rozprysk, bagaż, wyprawka, waliza, obraża, smycz, kaganek, kaganiec, gonitwa, zbiegowisko, torowisko, prowadnica, metamorfoza, antropologia, kolonializm, opór, upór, egzystencja, wariacja, aluzja, aprowizacja, prowiant, profit, cokół, zamęt, lament, lamentacja, zamek, wyimek, osadnik, rozsadnik, zagon, zaczyn, wyczyn, brawura, punkt, zew, okrzyk, hasło, wrota, listwa, sufit, rekord, ekstremum, asymptota, rozpacz, szalunek, fastryga, fatyga, branża, podskok, wiek, prąd, nurt, powód, zawód, nokturn, świt, osnowa, obrąbek, wrzeciono, wrzeciądze, obwód, obchód, pomost, występ, karnawał, post, rozterka, dylemat, zapaść, rezygnacja, ognisko, rozmach, zmysł, rozum, poznanie, ocena, pointa, matecznik, prawość, sukces.