Meine liebe Kapellmeister

    Piszę do was umniejszony, słabowity i niezdarny. Smutny i zepchnięty. Umniejszony z powodu Tolusia, którego (chwilowo) nie ma, a który we własnej osobie i pełną gębą, był. Spotkaliśmy się we wrześniu u Joli, zadowoleni, uśmiechnięci; w obecności pań obywatelek malujących, piszących i panów obywateli piszących i sędziackich, obywatelek i obywateli miasteczka tegoż i miasteczek ościennych. Spotkaliśmy się posłuchać, poczytać, pomarzyć, piątkę przybić, fotkę jedną, drugą, trzecią strzelić. Od jakiegoś czasu w stanie spoczynku, zatem wypoczęty fest, czytał nam Andrzej tekst ze zdania na zdanie coraz bardziej brzemienny, coraz bardziej celowy i konkretny. Czytał z radością, jak ktoś przekonany, że ma komu. Jak wtedy, bodaj w dziewięćdziesiątym pierwszym albo jeszcze wcześniej, gdy zostaliśmy sobie przedstawieni przez Romka na korytarzu domu kultury przy Dąbrowskiego w Chorzowie. Meine liebe Kapellmeister - tak bodaj zaczynał się monolog wygłoszony wobec dwuosobowego audytorium. Było to porażające i porywające. Toczył się w Andrzeju Skupińskim agon nieustanny, którego reguły sformułował (zapewne w nadziei, że pojawi się wreszcie ktoś, kto w płonącej opozycji całą myśl zobaczy) wybitny poeta i działacz społeczny Adam Mickiewicz. Młodzieńcem był jeszcze, gdy skonstruował zależność: "taki wieszcz, jaki słuchacz", ale gdy już odrobinkę urósł i poszerzył się, wydobył podobną syntaktycznie: "taki słuchacz, jaki wieszcz". Skonstruował, wydobył i wyekspediował na "tamto pole", abyśmy w dyskursach z sumieniem własnym oraz sumieniami bliźnich mieli się czym cieszyć, epatować, okładać. Jak było Andrzeju, powiedz mi teraz, jak było. Wiem, co mi powiesz: było i tak, i siak. Raz tak, innym razem owak. Mogło być rankiem tak, a pod wieczór zupełnie inaczej. Jakkolwiek było, przebiegało w uważności, w powadze jakiejś i zachwyceniu. Twoja obecność i aktywność budziła radość i pewność zachwytu. Pewnego razu, dawno -  dawno temu stawaliśmy wobec wartych najsubtelniejszych rozbiorów zawiłych kwestii metodycznych i wychowawczych. Dziękuję Ci za wsparcie i zawsze przyjazne i pogodne słowo. To był trzyletni raptem epizod, gdy widywałem Cię w roli początkowo cierpliwego słuchacza, zatrwożonego petenta i uczciwego doradcy. Ile razy mieliśmy okazję prezentować i konfrontować  opinie? Sześć, siedem, najwyżej osiem razy. Komfortu ciągłości nie można porównać z żadną inną formą relacji między nauczycielem - wychowawcą a rodzicem ucznia. Przyznaj Andrzeju, że lubiłeś te nasze na Sportowej pogaduchy o Dżej Dżeju. Ze względu na Twoją zawsze mądrą obecność, zebrania nasze toczyły się wokół spraw istotnych. Ale wymyśliłem... spraw istotnych. Fuj, a kysz paskudna nowomowo. I żebym nie musiał cię stąd kolejny raz przepędzać. Czegoś mnie nauczyłeś, ale - rada w radę - musisz przyznać, łapałem w lot. I, wiadomo, wielką darzyłem Cię atencją za obecność na ekranie. Trzeba było - owszem - prawdziwego reżysera-artysty, by uczynić zadość wyrafinowanym potrzebom filmoznawczego podniebienia. Lubiłeś role podleców, czyli, wybacz Andrzeju, dużo gorszych od Leca. Czarne marzenia, czarny charakter, czerń włosów (nazywanych "wosami") to barwa centrum zadupia, któremu postanowiłeś wespół zespół dać wyraz. Poza planem byłeś przeciwieństwem granych postaci. Ilu aktorów mogłoby powiedzieć to samo o sobie? Mnóstwo, zapewniam Cię, nieprzebrane. Najpierw zwyciężali w castingach do ról postaci uwielbianych przez publiczność, a potem wracali do swych przezwyciężonych natur. Powiedziałeś mi kiedyś, że lubisz grywać wredzioli, byleby mieli charakter. Dzięki Tobie zacząłem realnie rozważać możliwość aktorskiego zrealizowania się w roli senatora Nowosilcowa. Pomyślałbyś? Rozważać, tylko rozważać, wszak dobrze zagrany senator, czego dowodem brawurowy występ Henryka z Kochłowic, to co najmniej Alpy aktorskich kompetencji. I doczekałeś się Andrzeju, stałeś się mianowicie najlepszym antidotum przeciw skutkom klimatycznej hucpy, pomyśleć tylko, som owenzet do Katowic wele Janowa przijechoł. Chopy, pedźcie mi nino, co my momy robić, no co my momy robić, pedzcie mi. I Erwin odparł: trza napisać list do owenztu, taki wadzy, co rządzi cołkim świotym. I natychmiast, choćby mój najlepszy uczeń, wyjąłeś Eryku papier i zacząłeś czytać: My, chopy z Janowa, z Janowa wele Katowic, piszymy w sprawie ratowania ludziów na świecie, bośmy się dowiedzieli od naszego Mistrza i się mogymy poprzysiąc... Mógłbym poprzysiąc, jak wiele udało Ci się wyrwać z jej żarłocznej gęby. Już kładła na tym łapę, już nuciła uwerturkę pieśni zniszczenia, wtedy się pojawiałeś Andrzeju, wyznaczałeś obszar niewielki (gadatliwy acz niemy) i krzepiłeś, utrwalałeś. Kłamie, kto twierdzi, że taki wieszcz, jaki słuchacz. Jest odwrotnie. Czego dowodem Twoje dzieło i drogocenne relacje z bliźnimi.  

Wertuję książkę Bronisława Maja i konstatuję uroczyście, że jeśli musiałbym się z nią kiedykolwiek rozstać, czułbym towarzyszący temu nieprzebrany smutek, doświadczenie obezwładniającej trwogi, niepokój ramion, serca, niepokój każdej tkanki. Rozpadające się marnym węglem skrzydła ostatecznej rekapitulacji - ruina momentu początkowego zakładającego się o honor z chwilą oznaczającą ostateczność nieistniejącego jeszcze. Książka pana Maja na skromniejącej stercie bezcennego stosu, wiersze wykrzyknikami znaczone, dowodami lektury, uniesień, euforii. Widziałem w niej produkt zdolny sycić pierwotny głód - "pro"-"dukt", czyli pretekst pójścia jakoby dalej, otoczkę jubilerską, w której cenny kamyk. Omiatam wzrokiem szczerbioną kolumienkę ocalałych, jakbym przed chwilą odpowiadał na pytania ekskluzywnego wywiadu lub wypełniał rubrykę w kwestionariuszu Prousta. Ilość książek do zabrania na wyspę kurczy się, doskonali. Dawniej minowała i ośmieszała powagę świętych liczb, aktualnie o mało nie widać jej prawie. Wśród nich jest książka Maja. Tylko proszę: niech trwa, nie zamykajcie jej ze mną. Niech będzie chociaż takie, chociaż takie braterstwo atramentu.      

Sen za podwójną szybą

        Sen za podwójną szybą 

Sen za podwójną szybą 

gęsta twarda noc 

gdzieniegdzie gubione iskry 

hibernowanego życia 

i okopcony blask 

punkt po punkcie na szczyt 

piętro po piętrze

po żebrach okien

rosłej bezczelnej żylety

dzieła chmur oszołomień

konterfektu ciasnoty

ciemnoty na pokaz

Za chłodnym stołem kuzyn jedyny

który oparł się pochodowi żarłocznej 

oparł się i ocalał

los niezbyt chętnie lubił go osłaniać

przeciwnie - tylko się dobrze przypatrz - w epoce kwiatostanu

posadził mu na pagonach

belkę starszego szeregowego

żeby bronił ojczyzny więc strzegł magazynu

pośród ławicy innych też ofiarowanych

Śladem tak wielu przed nim mógłby

zahaczyć w marszu o źle izolowany przewód

lub ze śliskiego błotnika runąć w koleinę 

aby konając w bólach oprócz subtelnych treści

zwracać ich osnowę

Mógłby

dotrwał, ocalał

Tej nocy nawet dziarsko

wkroczył jak do siebie

rozejrzał się po ślepej kuchni

(stąd sen za podwójną szybą zamknięty w tytule)

okno kuchni wychodzi prosto na sypialnię

żałosną metaforę pokoju dzieciństwa.

Skąd tak lubię październik? Niektórzy pamiętam

po wykrojeniu zimnej ściany instalowali

w jej miejscu fenickie zwierciadła

inni śliską galerią wypoczętych lasek

zdobili szybę strzępami gazet kalendarzy

Chcieli żyć po swojemu i mieszkać u siebie

U nas zgodnie z radą socjalistycznego projektanta wnętrz 

szybę z obu stron myto raz na dwa tygodnie

Oszczędzając światło czekaliśmy na kosmitów

Naonczas kuzyn

(co mu się dotąd raczej nie zdarzało

nigdyśmy też za sobą szczególnie przepadali

co trwać miało do czasu)

wobec pobladłej młodzieży

zebranej wokół biesiadnego stołu 

ożywiał w pamięci i wywlekał chętnie

długie kwestie z Wesela

dramatu w który z gromadą podobnych do siebie

słuchaczy technikum wieczorowego

wchodził niezbyt chętnie

Połączyło nas wtedy coś przezroczystego

nagle dostrzegłem w nim brata lub bliskiego kolegę

wielbionych przeze mnie poetów

właściwie ich przyjaciela

tego który poetom gdy nadejdzie pora

schodzi bez żalu z drogi

nie przekrzykuje szeptu nie tarmosi sławy

ale - dokładny poczciwy - szara eminencja zachwytu

powolny maestro dziania

ustępuje pola;

z zawodu drukarz - włókiennik

dobry kuzyn Janusz

Arcymistrz naoczności i sprawca przypisów

wyrazistych symboli i dyskretnych metek

na których chcącym ziemię oczyścić ocalić

wyraźnie i bez ściemy co i jak podano

Mój kuzyn Janusz który wie

wie jak gdzie i kiedy

zapytaj o cokolwiek a odpowie ci

Odwiedził nas zeszłej nocy

omiótł kuchnię wzrokiem

na dwóch posmarowanych kromkach

położył baleron

usiadł wsparł łokcie o blat

przegryzł przełknął odchrząknął

i pogładziwszy czoło

pytał czemu śpimy      

Wojski miał muchomora

Wojski miał muchomora  - wszystkim się zdawało, że czerstwy i wielce przytomny znawca lasu, polityki, etykiety, obyczajów zahaczył natenczas o skórkę banana - czyżby ta nagła wykopyrtka skutkująca artystycznym ryciem ściółki obrała go chwilowo z rozumu?  Nic podobnego!  Mickiewicz zerwał się razu pewnego przed świtem - działo się w Wielkopolszcze - by wypowiedzieć półgłosem frazę: "Wojski miał muchomora". Urzeczony pięknem tej osobliwej myśli postanowił zasadzić wokół niej zdrowy, dorodny las. Naturalnie las ze słów organizujących wspaniałe zdania. Stąd, aby zakamuflować prywatną słabość do wypowiedzianego we śnie, wykoncypował osobną, godną wiary pasję Wojskiego Hreczechy, nadając jej najpiękniejszy w literaturze polskiej wydźwięk heroikomiczny; pamiętamy wszakże Hreczeszańską niechęć do sporu tyczącego szaraka, który na dobitkę zwiał zdezorientowanym chartom: wspaniała enumeracja zwierząt prawdziwie szlacheckich: ryś, dzik, wilk, niedźwiedź dowodzi odwagi i znawstwa dumnego szefa dojeżdżaczy. Skąd zatem te muchy? Wiadomo, na Litwie much dostatek. Odpowiedź brzmi: z nadmiaru. Cóż to za model idealnego świata, skoro trzeba się nieustannie opędzać od natarczywych owadów? Ileż to razy muchy na bezczelnego karczowały przebieg czułych rozmów, ledwie napoczętych wątków i chwil, kiedy to młodzi od słów - zanosiło się - chcieli przeskoczyć do czynów. Dziewiętnastowieczne cmokanie to nie tylko czyn, ale wyczyn. I właśnie w takie oto wolnomyślicielskie arcydzieło wkroczyły uparte skrzydła musze... a tuż za nimi pana Wojskiego packa. Ileż razy można studzić zasób przedwczesnego zapału... nawet hobby w końcu zmęczy. Pan Wojski jest mądry, a mądrość oznacza jedno: "Jutro na brzask obława", czyli wszystkie ręce na pokład i dawaj szorować heblowane dechy. Gdy się te roje nad głowami ścigać zaczną, gdy jeden obok drugiego, gdy jeden przed drugim muszy generał za marszałka koniecznie chce uchodzić, wsparcia wypada szukać, gdzie wpadnie i gdzie popadnie, gdzie wzejdzie i gdzie upadnie. Kamieni się nie przestraszą, ale muchomora zapewne. Pan Wojski - Tadeusz Hreczecha - zaraz nas o tym przekona. 

Pierwsza karta pamięci

      Pierwsza karta pamięci

pierwsza karta pamięci -

repozytorium szesnastu mega.

Śmiejesz się 

- głowa nie pomieści -

jakbyś nie wiedział,

      że kpisz właśnie z materii

      ponad jedenaście razy

pojemniejszej od szalejącej

podówczas dyskietki...

Nie śmiej się.

Dzięki niej zadebiutowałeś

      w roli niezależnego

      fotografa,

któremu w sąsiedztwie osiedlowego stawu

zmącił spokój widok popielatych kalmusów

nad brudnym celofanem posłusznego lodu.

Śmiejesz się,

jakbyś zapomniał,

dzięki czemu pojąłeś:

       kategorię kresu pamięci,

       języka

       o warunkowej przydatności

      i że musisz wybierać -

      zawsze i natychmiast.

Pochylił się lipiec

Pochylił się lipiec,

podpłynęła ciemność,

myślałem o Panu Cogito.

Nagle odświętną zatrzepotał szatą

patriarcha naiwny owadziego rodu.

            Już miałem krzyknąć: sprawdzam,

            ja tu rządzę - szepnąć,

            ośmieszyć gust żebraczy,

            wykpić frak, mankiety.

           

Pomyślałem o wierszu Herberta,

Panu od przyrody,

łobuzach od historii.

            Życiorysie pogodny

            pod głazem poczęty... 

            dłoń ma złakniona czynu,  

            do gwałtu gotowa.

Przed dwudziestoma laty

   Końcówkę czerwca 1994 roku, lipiec i prawie sierpień cały upłynął nam na tłuczeniu tematów konkretnych. Wiedziałem już, że Arturowi nie wcisnę żadnej polisy, on też wiedział, że nie sprzeda mi żadnych wczasów. Artur unikał ględzenia, nawet jeśli nie podzielał opinii, rezygnował z przekonywania za wszelką cenę. Skąd się taki wziął? Dotąd zachodzę w głowę. Przecież od pierwszej rozmowy jasnym było, że niczego mu nie sprzedam, choć handlowałem wówczas na potęgę. Początkowo nie rezygnowałem. Wręcz przeciwnie, pomyślcie tylko: jak rezygnować, jeśli się ma za sparing partnera takiego wyjadacza. Artur prowadził agencję turystyczną i ubezpieczeniową na Giszowcu. Posiadał również sklep, w którym oferował dobrze uszytą konfekcję męską. Znajomość z szefem przedsiębiorstwa otwierała mi dostęp do zbonifikowanych gadżetów. Nabyłem pasek skórzany, dwa krawaty, cztery koszule. Artur wiedział, czego dusze pragną; był to szczytowy moment trwającej od niedawna koniunktury. Słynne odprawy górnicze rozpraszane gdzie popadnie i jak bądź. Rezolutne małżonki ratowały resztki gasnących fortun w sklepach z eleganckimi ciuchami. Wiedzę tyczącą odzieżowego kanonu Artur przywiózł skądinąd. Sam miał, powiadam wam, coś z (tak to wymyśliłem) tureckiego kupca. Teraz wiem, że setki takich sprzedawców mógłby bez najmniejszego hu - hu szpagatem związać. Brakowało mu tylko czeka z charakterystycznym dzyndzelkiem. W ogóle szczycił się powierzchownością klasycznego eleganta, przy którym odprawieni na bogato giszowieccy górnicy wyglądali jak łachudry. Mnie też do tego standardu brakowało więcej niż się zdaje, chociaż wiedzę na temat, jak sprawić, by szata zdobiła człowieka, oswajałem w trakcie nielicznych zawodowych kursów i dokształtów. Zaiste, jeśli nie trzeba za styl płacić, można o nim dziermolić w nieskończoność. Artur wejście na wyższą półkę chętnie mi ułatwiał; jednakowoż minie chwila, po której i takie cymesy będę miał za nic. Po dwóch latach, zwracaliśmy się już do siebie po imieniu, chlapnąłem od niechcenia o odbytych kiedyś studiach, wykształceniu, zainteresowaniach. Ripostą Artur zaskakiwał prawie zawsze. Tym razem wrzasnął, pytając, co z takim dyplomem robię w cudzym geszefcie ubezpieczeniowym, a gdy dostrzegł między formularzami wniosków o ubezpieczenie na życie zaczytany egzemplarz "Elegii na odejście", chciał mnie nawet wyrzucić ze sklepu i wykluczyć z grona znajomych. Jak możesz z takim podejściem, takim temperamentem, zdolnościami i zainteresowaniami zajmować się tym, czym się zajmujesz, jak możesz nie dzielić się pasją z innymi, dławić to, co wiesz w sobie, niczego innym nie objaśniać??? Przecież masz żonę i dziecko. Przecież masz talent, wiedzę, dar rozumienia treści. Przecież wiesz, że gdybym nie miał ubezpieczenia na życie, kupiłbym je wyłącznie za twoim pośrednictwem, bo jesteś wspaniałym sprzedawcą, najlepszym, jakiego znam; kimś, kto się nie poddaje, nie zraża, nie wypada z gry, kto wraca i z uwagą sprawdza, czy most spalony pośród wrzawy i triumfalnych okrzyków nie obrósł przynajmniej pajęczyną. Gdyby nie pochlebiało mi to, że raz na jakiś czas wpadasz do zwyczajnego sklepu na cienką herbatkę, wytargałbym cię za grzywkę włosów.

   Tak, właśnie tam - w prostym boksie z ciuchami i biurkiem prezesa - odnowił się we mnie szlachetny imperatyw: uczyć się bez granic, sprawiać, by inni to dostrzegli i tym widokiem pociągnięci, uczynili we właściwym kierunku dwa albo trzy samodzielne kroki. Tym właściwym kierunkiem jest wiedza, podówczas marginalizowana i zdominowana przez kalafiora umiejętności. Wiedza niekoniecznie tajemna, historyczna, polonistyczna... Wiedza w ogóle... Zawstydził mnie, a może tylko szlachetnie zmotywował. Dość powiedzieć nasze relacje się rozluźniły, do bibliotek wszak nie zaglądał, pewnego razu tylko zagadnął na ulicy, że chodzi za nim pomysł na znakomitą powieść. Tytuł - rozumiesz - bez znaczenia za to treść jaka, czytelnik wyobraź sobie otwiera książkę, a tam papier, nic tylko czysty papier. Powieść powiedzmy taka, żeby każdy sam mógł w niej sobie pisać i pisać. Ciekawe co? Bardzo ciekawe. Murowany bestseller. I jeszcze jedno, słyszałem, że umarł ci Herbert          

W Plebanowcach

Poranek - radość

         Poranek - radość

                  ziewam

                  przeciągam się

                  jeszcze nie wiem

         z kim spór wiodę

         z kim zgodę

Miasto o ludziach

Miasto o ludziach...

napisać o Barcelonie. Bez atlasu, przewodnika, paragonów. Wyprowadzić ją z płytkiej pamięci, z niedawnego dotykania, wsłuchiwania się, wyczuwania obecności, z teorii odbicia i doświadczania gasnących reperkusji. Gdybym był mądry, przywiózłbym stamtąd kastaniety; ale nie jestem zbyt mądry, jestem opieszały bardziej niż bystry, w związku z tym moi sąsiedzi zażywają aktualnie rozkoszy błogiego spokoju. Chociaż klawiatura mogła by imitować sprężystość paso doble ocienionych ulic, jej dźwięk nie rozedrze jednak żadnej szaty, nie sprowokuje ani zazdrości, ani protestu. Chciałbym każde o Barcelonie zdanie wyprowadzać z rytmu czułego zasłuchania. Twoje życzenie jest dla nas rozkazem, układają się miękko i łagodne pod opuszkami klawisze. Rytm jest naszą pocztówką, nic by tam nie zaistniało bez rytmu. Gaudiego by nie było, kwiatów tamtejszych, przezroczy.  Barcelona - latarnia magica - słowo klucz - kwiaty, bukiety, gazony pogodnych asocjacji. Wypowiedz słowo, zadaj sobie trud i wypowiedz nazwę, odważ się, ośmiel ją. Zapewniam, że przy kolejnej (być może piętnastej repetycji, może też już za siódmym razem) usłyszysz w niej, co usłyszałem w nazwie wyzbytej tak częstej w języku predylekcji do przeinaczania, wyinaczania i pomijania źródeł i znaczeń. Polszczyzna tymczasem splotła się najczulej z rdzeniem tylu innych języków naturalnych, pragnąc wzorem innych ewokować szlachetne zasoby wprost z rzeczywistości. Niewiele nazw miejscowych przeżyło konfrontację z wszędobylską potrzebą przycinania, rozszerzania, zawężania. Rzymy, Wiednie, Paryże, Pragi, Sztokholmy, Mediolany, Kopenhagi, Lizbony, Bruksele dryfują na powierzchni repozytorium odważnych inwencji. Barcelona nie podzieliła losu innych nazw. Ten napis w postaci niezmienionej znajdywałem na drogowskazach montowanych przy szosach włoskich, francuskich, niemieckich. Gdybyśmy się w ramach nadużycia (ponieważ modyfikacje nazw własnych to skutek ewidentnych nadużyć) wsłuchiwali się w to, co wyłoni się z imienia, skonstatujemy obecność wymownych i często zaskakujących ekstrapolacji: Barcelona - porcelana, barcelona - barka, barsa, forsa, farsa oraz Barcelona - Lona, luna, łuna, Ilona. Zauważ, jak daleko odbiegają zaproponowane przykłady. Są to tylko przykłady. Proponując zorganizowanie turnieju, którego efekt miałby służyć rewaloryzacji sensu, uruchomiłby lawinę nie do zatrzymania. Sama nazwa żyje. Żyje i to jak! Przybyliśmy do Barcelony w niespełna miesiąc przed hucznie zapowiadanym referendum. Radosna atmosfera, przyjazne spojrzenia, ale także wyczuwalne w wielu miejscach (szczególnie na rogatkach La Rambli) napięcie, nadprogramowa ostrożność, niepewność. Pewnego razu wylotu osławionego deptaka pilnowało dziewczę szczuplejsze od bratanicy notorycznego chudzielca. Zwisający na taśmie automat przypominał zagadkowy rekwizyt bohaterów dziecięcych sesji portretowych niż koronny argument zdeterminowanej apologetki porządku publicznego, której obowiązki nie odbierają radości przekraczającej wszelkie pojęcie. Chciałem podejść wystarczająco blisko, by stwierdzić, co skonstatowałem z odległości trzydziestu metrów. Podejść i natychmiast utrwalić niespotykane zjawisko: uśmiechniętą, dziecięco rozbawioną twarz policjantki, żołnierki, antyterrorystki. Podejść i, żebyście wy nie mieli wątpliwości, wycelować, uwolnić migawkę. Akurat ktoś z naszych, Rafał czy Łukasz, przywołał mnie dyskretnie do porządku. Po jakimś czasie zrozumiałem, że co można - to wolno, ale czego nie wolno, tego nie można. W pełni te słowa dotarły podczas prelekcji Grzesia Lityńskiego, którego fotograficzne sukcesy wyznaczają takie miary jak: ilość obfotografowanych kontynentów, krajów, kolumny, stosy albumów tematycznych, gdzie zdjęcia dobre sąsiadują z wyśmienitymi, a także udział w sytuacjach określanych  mianem tańca na granicy przetrwania. Nigdy z ukrycia, nigdy z grubej lufy, nigdy z bliska; nigdy, przenigdy, jeśli relacje między fotografowanymi a fotografem nie są na inny sposób bliskie. Najpierw trzeba teren oswoić, otupać; ludzi  przyzwyczaić, chmury przegnać lub przywołać, ptaszkowi mieszkającemu w aparacie prosa nasypać, wody polać. Łowcę sensacji, złodzieja wizerunku ścigają na lądzie, na wodzie, pod wodą i w powietrzu. Mają rację! Pojąłem i odczułem, że fotografowanie ludzi w pracy, ludzi pracy, służby, że fotografowanie bez wiedzy, oswojenia, zgody - to rodzaj nieprzyzwoitości. Nie mam nic przeciw zdjęciom przedstawiającym uniformy. Wręcz przeciwnie. Nie mam nic pod warunkiem jednak, że będą to amplifikacje rzeczywistości lub jej znaczących fragmentów a nie karygodne wymuszenia. I co z tego, że dziewczyna zgrabna, szczupła skoro automat, do którego ją przypasano, o cztery numery za duży. Kaliber wprawdzie niczego sobie. Jej kolegę, który wyłonił się nagle z opancerzonej furgonetki, zaopatrzono w tym samym arsenale. Widok, powiedzmy sobie: partnerstwa dla pokoju ani martwił, ani dziwił, ani oburzał. Ci ludzie pilnowali porządku, pilnowali go po katalońsku, po katalońsku o nim myśleli i po katalońsku o nim rozmawiali. Porządek mógłby zakłócić niekoniecznie ktoś z Madrytu, Sewilli, Toledo, Katowic. Miejsce samo w sobie drżało, falowało regularnie; wystarczyło się przyjrzeć mozaice wypełniającej szeroką oś La Rambli, żeby kroczyć z dużo większą niż gdzie indziej uważnością. Niebezpieczeństwo mogło się zaczaić w koszach przytwierdzonych do latarń, dlatego odwróciwszy do góry dnem, zamieniwszy je w bezgłośne tam-tamy, zrekonstruowano z dawna przypisaną im funkcję. Niebezpieczeństwo kryło się w konarach i listowiu wysokich drzew, czyli tam, gdzie gnieździły się miejscowe ptaki. Coraz bardziej skupionym, patetycznym, rapsodycznym tonem głosiły swą historię szlachetne i półszlachetne portyki. Surowa symetria ścian frontowych odbijała deptakowe fanaberie, uroczyście zapewniając, że nie takich osobliwości były świadkami, że mogłyby, po swojemu, cytując zasłyszane głosy, stworzyć pojemny appendix ludzkich dziejów. Pilnowałem się jak nigdy, powtarzałem sobie: przecież byłeś w tylu miejscach, przyglądałeś się tak wielu urzeczywistnionym pomysłom, byłeś w Sztokholmie, Wiedniu, Rzymie, Wilnie, we Lwowie, Berlinie, deptałeś obrzeża i serca tylu wysp, nie powinieneś popadać w egzaltację, wielomówstwo, dopuszczać się zdrad, cudzołożyć z ledwo poznaną już spisywaną na straty obfitością niedookreślenia, przesadni. Odkąd znalazłem się w Rzymie, odtąd niepodzielnie nurtuje we mnie przekonanie, że mam przed sobą i wokół siebie stolicę świata, namacalny dowód trwania pośród rozwarstwionej i rozwarstwiającej nietrwałości, i że już nigdy i nigdzie nie spotkam czegoś, co by mi bardziej dech zaparło. Domyślasz się zapewne, dokąd zmierzam. Uprzedzam, że żadnych wysilonych paralel czy odbić się nie doczekasz. Rzym jest Rzymem, Barcelona Barceloną. Te giganty, te państwa w miastach połączył, pomyślisz - nazbyt egzaltowany cytat... Na widok świętej symetrii ulic i bogactwa, obfitości, różnorodności, którymi zostały wypełnione, skonstatowałem ze zdziwieniem całkiem realną obecność staroświeckiej, wyświechtanej, dawno zużytej i przetrawionej euforii, której ekstrakt zawarto w pytaniu: "Czy diwy z ćwierci lądu dźwignęli te mury... "? Tym samym pytaniem usiłowałem zdyscyplinować wybuchy niepohamowanej ekspresji, którą implikowały ulice Rymu. Pytanie wydarte ze słynnego sonetu zawiera przenikliwą i więcej niż sugestywną myśl, której można by nadać rangę zasobu elementarnego, takiego mianowicie, bez którego światło myśli dotyczącej genezy miast, utonęłoby, zapadłoby się w niemocy. Jest zatem pierwotnie jakaś ćwierć lądu, jakaś nieuformowana powierzchnia, skłębiona masa; dopiero wtedy, gdy się ją podniesie, osaczy, zarygluje, okiełzna będzie mogła przedstawiać coś lub (najlepiej) kogoś. Stanie się miejscem danym i zadanym, przestrzenią ziszczającą obietnicę onomastycznej zapowiedzi. W wielu, zaiste w bardzo wielu miejscach czytałem, że im piękniejszy krajobraz, tym liczniejszym i straszliwszym próbom podlegał obszar stanowiący głęboko zakorzeniony fundament jego (endemicznego) uroku. Podziwiając piękno, przyglądamy się bliznom, kroczymy tropem onegdajszej rany. Natura podpowiedziała i zadała gronu szlachetnych prestidigitatorów bogactwo najosobliwszego tworzywa, wskazała drogi wolności i godności, określiła reguły wewnętrznej konkurencji, czegoś poskąpiła, coś obiecała. Dzięki temu wyrosło Miasto. Znad krawędzi olbrzymiej dzieży wywołują nas również osobliwe nowości, współczesne ulice i uliczki, donice i doniczki, róż, biel i seledyn bawełny, na której spętane najtańszym szpagatem to zacne, to ohydne imitacje wyrobów markowych, produkowanych w dusznych warsztatach, kosztem środowiska i zmysłów. Ktoś potem taki produkt lub półprodukt ładuje do kontenera, a potem wiadomo: trotuary wielkich metropolii, nieustanny karnawał w rozpadlinach sankcjonowanych poetyką malarstwa nasyconego dosadnym, wyzbytym wszelkiej wzniosłości antropomorfizmem. Diwy z ćwierci lądu dźwignęli te góry, co nie przeszkadza bynajmniej progresjom, peregrynacjom, gonitwom garnąć się i zagarniać.

   Gdyby nie wszędobylska kakofonia jęków, śpiewów i języków, nazwałbym ten pejzaż: miejscem ciszy, uspokojeniem lasu. Lasu pilnowanego heroicznie, rzetelnie. Czasami czułem, że to ze względu na mnie te wszystkie środki bezpieczeństwa. Prawda jest jednak inna. Umundurowani, uzbrojeni pilnują wyłaniającego się krok za krokiem piękna ze względu na was, żebyście czytając, wymknęli się poza ramy i ramki. Żebyście z lektury pojęli i przyjęli, że podstawowa powinność współczesnych polega na systematycznym podawaniu dorobku przeszłości tym, którzy nie urodzili się jeszcze. Treści umieszczone na bilbordach to kwiaty we włosach, przeminą, zostaną zjedzone. Sztafetą podawaną jeden drugiemu jest pomysł, namysł i akt przeszłości. Czeka na podorędziu kilka folderów przedstawiających serie fotek z Barcelony. Są wśród nich zdjęcia okładkowe, emblematyczne, takie, które nie mogły się nie udać. Pomyślałem, że oglądanie ich i oglądanie, pozwoli mi tę narrację jakoś uporządkować; pomyślałem: zobaczę i będę wiedział. Nie muszę oglądać, żeby wiedzieć! Miasto jest wystarczająco sugestywne, że nie podobna wyrwać z pamięci wdzięku, jaki wytwarza i w jaki się przetwarza. Wdzięk metropolii, wdzięk miasta na temat, wdzięk miasta o ludziach.